Kažu da Portugalci važe za veoma ljubazan i miran narod, osim kada sjednu za volan. Da li je ponekad brza vožnja kolima neka vrsta “lufta” za suzdržane Portugalce, ili je to ipak njihova predivna, melanholična muzika – fado, tek otići u Portugal, a ne čuti fado, bio bi priličan propust.
Slično bluzu crnačkog stanovništva sjeverne Amerike ili turskoj sevdalinci, fado (što znači “sudbina”) vrsta je melanholične muzike nastale u radničkim četvrtima Lisabona. Njena primarna emocija je “saudade” (u prevodu: “tuga”), koja predstavlja čežnju za izgubljenim ili nikada dostignutim, osjećanje napuštenosti i često bezvremenosti. Osim ljubavi i emocija, tematika fado muzike često je povezana i sa osećanjem rodoljublja i žalom za davno izgubljenim lagodnim životom u kolonijama dalekog Brazila.
Porijeklo fada i dalje je sporno. Dok mnogi smatraju da vuče korijene iz bivše kolonije Brazila i tamošnje sambe, drugi primjećuju da se u fadu prepoznaje značajan uticaj Mavara i kulture sjeverne Afrike. Većina se slaže da se u fadu može čuti uticaj trubadura srednjovjekovne Provanse, koji je možda još sa Vizigotima (a prethodno Mavarima), pristigao na područje Portugala.
Prvom poznatom, portugalskom fado pjevačicom smatra se Maria Severa Onofriana, koja je živjela na početku XIX vijeka, prilično intenzivno, i umrla mlada (u 26. godini). Njen život bio je prepun skandala i kasnije tema mnogih portugalskih filmova. Najpopularniji fado umjetnici koji su tokom XX vijeka postali simboli Portugala jesu pjevačica Amália Rodrigues i tekstopisac Alfredo Duarte.
Fado izvođače obično čine pjevač ili pjevačica, koje na dva muzička instrumenta prate muzičari na violi i gitari. Najpoznatiji fado čućete u Lisabonu, dok se u Koimbri, trećem po veličini gradu Portugala i bivšoj prijestonici (u centralnom dijelu zemlje), razvio takozvani lakši i više komercijalizovani fado.
Museo do Fado
Lociran u historijskom dijelu Lisabona – Alfami, ovaj muzej idealan je za svakog ko želi da sazna nešto više o muzičkom pravcu tako karakterističnom za Portugal, naročito Lisabon. U muzeju koji još nosi naziv i Casa de Fado e da Guitarra Portuguesa (Kuća fada i portugalske gitare), saznaćete mnogo o historiji fada: od toga kako je od vodviljskog pozorišta Teatro de Revistapostao dio muzičke historije, preko toga kako se pojavio na radiju, diskografiji i u bioskopu, uz pregled najčuvenijih interpretatora ove muzike. U muzeju se nalazi i dokumentacioni centar, tematska radnja za turiste i dio za privremene postavke.
KAKO STIĆI: Largo de Chafariz de Dentro 1, Alfama, tel: (+351) 21 88 23 470 / www.egeac.pt
RADNO VRIJEME: Utorak – nedelja 10.00 – 18.00 h.
Gde u Lisabonu slušati fado?
Kada je riječ o autentičnom noćnom životu portugalske prijestonice, obično se misli na fado. Kako u Alfami, ili u dijelu grada Bairro Alto, u Lisabonu postoji veliki broj lokala koji su se specijalizovali za programe sa fado muzikom isključivo namjenjene turistima (program sa večerom, ili samo pićem naplaćuju oko 20 evra po osobi). Ipak, ako želite da poslušate neturističku verziju fada, probajte da odete u neki od lokala gde možete čuti amaterski fado – “fado vadio“, gdje osim lokalnih i malo poznatih fado pjevača, u kafani pjevaju vlasnik, konobari, kuharice i ostali muzikalni zaposlenici! Za one koji više vole ovakav – autentični fado, ulaznice su mnogo jeftinije od programa u turistički poznatim fado barovima i koštaju oko 10 – 15 evra.
U dijelu grada Chiado i Bairro Alto, između ulica Rua de Atalaia i Rua das Gaveas, nalazi se nekoliko paralelnih pješačkih ulica poznatih po noćnom životu, barovima, kafeima i fado barovima. Jedna od paralelnih ulica je i Rua Diario de Noticias, gde se na broju 23 nalazi jedan od nekoliko autentičnih fado barova Lisabona “Adega do Ribatejo”.
Uživanje u muzici i pjesmi, praćeno prigodnom večerom, možete probati u nekom od sljedećih klubova:
– Parreirinha de Alfama / Beco do Espiroto Santo 1, Alfama, ulaz sa konzumacijom: 15 – 30 evra po osobi / Autentični fado lokal u vlasništvu je jedne od legendi ove muzike – Argentine Santos. Iako ona sama rijetko zapjeva, fadiste za lokal bira sama.
– Clube de Fado / Rua de São João da Praça 92 – 94, Alfama (kod katedrale Se), www.clube-de-fado.com / Jedan od najpoznatijih lokala ove vrste u gradu: fado 10 – 15 evra. I ovaj lokal u vlasništvu je fado umjetnika (gitarista Mario Pacheco), koji u njega poziva vodeće fadiste Portugala.
– Senhor Vinho / Rua da Meio a Lapa 18, Lapa, www.restsrvinho.com / Fado: oko 35 evra. U ovom baru poznate fado dame po imenu Maria da Fe, koja obično pjeva pred kraj večernjeg programa, počeli su mnogi, kasnije poznati fadisti.
– Cafe Luso / Travessa de Queimada 10, Bairro Alto / Još jedan poznati lokal sa folklorom, kao i fado bar (u njemu nekada pjevala fado ikona Portugala – Amália Rodriguez, a sada meta za turiste). www.cafeluso.pt
“Jedino što je važno je osjetiti fado. To ne razumijete i ne objašnjavate. Vi to osjećate.”
Amália Rodrigues
– A Biauca / Rua de São Miguel 20, Alfama / Mali i nepretenciozni fado bar, gdje fado pjevaju i gosti i konobari… (“fado vadio” – amaterski fado)
– Tasca do Chico / Rua de Diario de Noticias 3, Bairro Alto, ulaz: oko 10 evra
– Machado / Rua do Norte 91, Bairro Alto / www.adegamachado.web.pt / Tipični restoran sa fado programom i folklornim plesom i čestim redovima za ulaz, gdje svi zaposleni u kafani pjevaju fado vadio – amaterski fado.
– Adega do Ribatejo / Rua de Diario de Noticias 23, Bairro Alto /
Osim lokalnih fado pjevača, u lokalu pjevaju i vlasnik, konobari… Ponedeljak – subota: 12.00 – 15 h i 19 – 24.00 h, ulaz: oko 10 evra.
Fotografije i tekst: Ivana Dukčević Budja, Furaj.ba
