Mostar ima 40 nacionalnih spomenika, a preko 100 spomenika se nalazi na privremenoj listi spomenika ili na listi peticije kojom se zahtjeva da pojedino dobro bude proglašeno spomenikom. Na području grada Mostara tako su zaštićeni mostovi, džamije, crkve, groblja, obiteljske kuća, nekropole, ulice i česme.
Prema podacima koji se nalaze na popisu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika nacionalni spomenik je i povijesno gradsko područje Blagaj, koje je i na popisu ugroženih spomenika, jer ga ugrožava gradnja novih objekata.
Od džamija na području Mostara nacionalni spomenici su Careva džamija, džamija Hadži Ali-bega Lafe,džamija u Podhumu, Karađoz-begova džamija, koski Mehmed-pašina džamija i medresa, Roznamedži Ibrahim-efendije džamija, Nesuh-age Vučijakovića džamija, Nezir-agina džamija, Sevri-hadži Hasanova džamija.
Kad su pitanju crkve na zaštićene su katolička crkva sv. Trojstva u Blagaju, pravoslavna crkva sv. Vasilija Ostroškog u Blagaju, Saborna crkva – Crkva svete trojice u Mostaru, stara pravoslavna crkva u Mostaru, te bazilike kasnoantička bazilika u Cimu i kasnoantička dvojna bazilika i nekropola sa stećcima u Žitomislićima.
Zaštićeni su židovsko groblje u Mostaru, Partizansko spomen-groblje, staro pravoslavno groblje na Bjelušinama, staro pravoslavno groblje na Pašinovcu, te manastir Žitomislići i sinagoga. Od mostova nacionalni spomenik su Kameni most na Kosoru, Stari most sa kulama i Karađoz-begov most u Blagaju.
Od obiteljskih kuća zaštićene su kuća obitelji Džabić, stambena graditeljska cjelina obitelji Muslibegović, stambeni kompleks Biščevića-Lakšića, stambeni kompleks obitelji Velagić u Blagaju, kolakovića kuće u Blagaju.
Nekropola sa stećcima lokalitet Crkvina i ostaci temelja srednjovjekovne građevine, Donja Drežnica i nekropola sa stećcima Šarapovlje u Kruševu, također su nacionalni spomenik, kao i Biskupska rezidencija u Vukodolu, stari grad Blagaj, stari križevi u Drežnici, tekija u Blagaju na Buni, zelena pećina – prapovijesno pećinsko naselje u Blagaju.
Na popisu nacionalnog blaga BiH nalaze se i Karađoz-begov hamam u Blagaju, kulturni pejzaž sa natpisom Mastana Bubanjića u Donjoj Drežnici, Vladikin dvor, te Sahat kula.
Od 42 spomenika, tri spomenika s područja Mostara se nalaze na listi ugroženih nacionalnih spomenika.
Pored spomenutog povijesnog dijela Blagaja ugroženi su povijesno područje – stari križevi u Drežnici kod Mostara, te stambena graditeljska cjelina – ishodna kuća obitelji žabić, poznata kao Džabića kula, u Vrapčićima kod Mostara.
Osim na listi ugroženih spomenika, mostarskih spomenika ima i na privremenoj listi nacionalnih spomenika odnosno spomenika koji su zaštićeni, ali koji čekaju odluku o proglašenju nacionalnim spomenicima.
Privremenih nacionalnih spomenika u Mostaru na listi ima 24 i to su Biskupski dvor, Blagaj – Lekina ćuprija, Buna – Mjesto džamije Ali-paše Rizvanbegovića na Buni, Cernički Sibjan mekteb, džamija Ahmed-age Lakišića, česma na Musali, Gimnazija , Gradsko kupatilo, hotel Neretva, Ibrahim-age Šarića džamija, Kajtazova kuća, katedrala Majka Crkve, klaustar Franjevačkog samostana, Kriva ćuprija.
Privremeni nacionalni spomenik su i Kujundžiluk čarsija, mjesto Baba Beširove džamije na Balinovcu, Muzička škola, Karađozbegova džamija, rodna kuća Svetozara Ćorovića, Simfonijski orkestar, Tabačica džamija, Ćejvan ćehajin mekteb, Ćose Jahja hodžina džamija, te Šejh Jujino turbe.
Na listi peticija, odnosno uvjetno rečeno potencijalnih nacionalnih spomenika s područja Mostara je 67 spomenika.
Na listi peticija tako se nalaze: džamije Hadži Ali-bega Lafe džamija, džamija Hadži Memije Hadžiomerovića u Cernici, Hadži Balije džamija, Husein Hodžina (Ćišića) džamija, Sinan-pašina (Stara Atik) džamija, sultan Sulejmanova (Careva) džamija u Blagaju, Ćejvan Ćehajina džamija, Tvrđavska džamija u Blagaju, Nezir-agina džamija, Ahmed Efendije Kotle (Čelebića) džamija, Ali Hodžina (Dedagina) džamija, džamija Dračevice, džamija Guvnine u Donjim Vranjevićima, džamija na Gubavici, džamija u Donjoj Drežnici, džamija u Gornjoj Drežnici, džamija u Kosoru, džamija u Kružnju, džamija u Svinjarini, džamija Vrba u Gnojnicama, Fatime Kadun džamija, Hadži Jahja Maslina (Tere) džamija, Mehmed Ćehajina (Sinanovića) džamija, Mesdžid – džamija u Podgoranima.
Na popisu peticija nalaze se i sljedeći mesdžidi: Bajazid Hodžin mesdžid, Jasja Hodžin (Jasja Esfelov) mesdžid, sultan Selim Javuzov mesdžid, Ali-paše Rizvanbegovića mesdžid u Blagaju, Hadži Huseina Kotle mesdži, Hadži Ibrahima Ćevre mesdžid, Hadži Murat Spahijin mesdžid u Galičićima, Hasan-agin mesdžid u Blagaju, Mesdžid Hadži Saliha Temima, Zirain (Aršinovića) mesdžid, Ćejvan Ćehajin hamam, te Ćejvan Ćehajin mesdžid u Blagaju.
Potencijalni nacionalni spomenik su i židovsko i partizansko spomen groblje Bijeli Brijeg , te židovsko groblje Sutina, te crkve Svetog Trojstva u Blagaju i pravoslavna crkva sv. Vasilija Ostroškog u Blagaju, te sinagoga.
Zaštićena su nekropole sa stećcima Crkvina u Donjoj Drežnici, zatim u Humilišanima i Podgoranima.
Na popisu peticije nalaze se i arheološko-prirodno nalazište Zelena pećina u Blagaju, Crkva, Džabića kula u Vrapčićima, memorijalni spomenik žrtvama holokausta 1941-45, Muslibegovića kuća u Brankovcu, natpis Mastana Bubanjića u Stijeni u Donjoj Drežnici, ostaci kamenog mosta na Bunici,, zgrada Mitropolije, te spomen-kuća obitelji Muftić u mahali Cernica.
Također na popisu peticije nalaze se i spomenik obješenim ilegalcima, zgrada sarajevske pivare ambijentalna cjelina Rondoa, Fototeka autora Ćirila Ćire Raića, graditeljska cjelina austrogarskog puta sa tvrđavama u Gornjoj Opini, Kasarna Konak u Bjelušinama.
Na popisu peticije još se nalaze kuće Nametaka, Lakišića kuće spomen kuća Muštovića, utvrde Fortica, Stolac, Mali Grad, Sveta Gora i Merdžan Grad u Podveležju, kao i Liska ulica, Mlinice u Ilićima i Rimska (Kosorska) ćuprija u Blagaju.
Važno je istaknuti da se neka dobra za koja je podnesena peticija vode se istovremeno i na Privremenoj listi nacionalnih spomenika, samostalno ili u sklopu neke graditeljske cjeline.
Bljesak.info
