Alipašina džamija, za koju većina stručnjaka smatra da je najljepši primjer klasične osmanske gradnje u Bosni i Hercegovini, nalazi se u samom centru Sarajeva, na križanju Titove i Alipašine ulice, u neposrednoj blizini zgrade Vlade Kantona Sarajevo. Pored nje protiče koševski potok koji se malo dalje ulijeva u Miljacku.
Fotografije: Furaj.ba
U klasičnom istanbulskom stilu izgrađena je 1561. godine po nalogu Hadim Ali-paše, poznatog zbog njegovih vojničkih zasluga i pod imenom Gazi Ali-paša. Rođen je u selu Drozgometvi u Sarajevskom polju. Bio je budimski begler-beg i bosanski sandžak-beg.
U testamentu koji je napisao i ovjerio 27. oktobra 1557. godine tražio je da mu se uz mezar podigne džamija od sredstava njegovog vakufa. On je umro 1557. te ukopan u mezarju koje je starije stotinu i više godina od same džamije. Poslije 4 godine, uz njegovo turbe, 968. godine po Hidžri ili 1560/61. godine po evropskom računanju vremena podignuta je ova džamija. Krase je 4 kupole, munara ukrašena stalaktitima , te bijeli kameni lukovi na ulazu.
Tehnika zidanja, debljina zidova te kamene sofe ukazuju i na prisustvo primorskih majstora u njenom građenju.
Prostrano groblje uz džamiju prostiralo sve do današnjeg Velikog parka ali uslijed brojnih građevinskih poduhvata groblje se smanjivano u više navrata. Prvo, nakon uspostave austrougarske vlasti zbog gradnji vladinih zgrada, zatim 1939. godine, prilikom reguliranja glavne ulice, danas ulice Maršala Tita, kada je umjesto metalne ograde, zasađena živica i dobar dio groblja pretvoren u park.
Za vrijeme SFRJ, 1950 godine, počela je gradnja danas poznatog Higijenskog zavoda, a tom prilikom srušeno je i turbe Ajni-dede i Šemsi-dede, derviša nakšibendijskog reda a njihovi nišani preneseni su u mezarje Ali-pašine džamije. Srušena je i obližnja tekija, koja je bila sagrađena nakon turbeta. U mezarje je prenesen i nišan Mustafa-bega Dženetića iz harema porušene Ćemaluše džamije.
U mezarju uz Ali-pašinu džamiju nalazi se nekoliko nišana naročitog oblika iz vremena osvojenja Bosne. Posebno je zanimljiv nišan sa karakterističnom ratničkom kapom, nadžakom i rozetom.
Ali-pašina džamija sa haremom u Sarajevu proglašena je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine 2005. godine.
