Ono što je interesantno za turiste i ljubitelje posmatranja ptica jeste da na području Rezervata prirode Tivatska solila borave veoma rijetke ptice
Fotografije: JP Morsko dobro
Lokalitet Solila je 2008. godine zaštićen kao poseban (specijalni) rezervat prirode Tivatska solila, radi očuvanja rijetkih, prorijeđenih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta, prevashodno ornitofaune i biljnih zajednica. Ovaj rezervat prirode, površine oko 150ha, nalazi se u močvarnom dijelu priobalnog pojasa Krtoljskog zaliva u Opštini Tivat i prvo je zaštićeno područje takve vrste na crnogorskoj obali i jedno od ključnih odmorišta ptica na njihovom migratornom putu (Adriatic Flyway).
Solila su Emerald stanište Bernske konvencije, kao i Područje od međunarodnog značaja za boravak ptica u Crnoj Gori – IBA područje. Od 2013. godine, rezervat Solila upisan je na listu močvara od međunarodnog značaja prema Ramsarskoj konvenciji. Zbog značaja i raznovrsnosti stanišnih tipova, ovo područje nalazi se i na preliminarnoj Natura 2000 listi.
Ovo područje nastalo je taloženjem sedimenta na slivu Široke rijeke i rijeke Koložun, kao i radom čovjeka koji je, uz pomoć Sunca i vjetra, u bazenima s morskom vodom dobijao so. U arhivskim dokumentima ovo područje prepoznaje se kao značajno za uzgoj soli još iz Srednjeg vijeka. Nakon prestanka proizvodnje soli u 18. vijeku, 60-tih godina prošlog vijeka, posljednji put je pokušano ponovno uspostavljanje proizvodnje soli na ovom području.
Od 2014. godine ovim rezervatom upravlja Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom Crne Gore. Krajem 2018. godine rezervat je postao i članica Asocijacije Parkovi Dinarida koji okuplja preko 90 zaštićenih područja iz 8 zemalja Dinarskog luka.
STANIŠTE RIJETKIH PTICA
Od nekada brojnih obalnih močvarnih staništa na Mediteranu, danas su opstala samo rijetka. Na preostalim obalnim lagunama i vodenim staništima danas se okupljaju ptice močvarice na njihovom migracionom putu ka Africi i obratno. Do danas je na Solilima registrovano oko 115 vrsta ptica od ukupno 330 vrsta koje se redovno mogu vidjeti u Crnoj Gori.
Solila su jedna od rijetkih preostalih močvarnih priobalnih staništa za ptice na istočnoj obali Jadrana koja su, zbog izobilja hrane u plitkoj vodi, stanište ptica tokom zimovanja i odmorište na seobi ptica iz sjeverne i istočne Evrope. U plitkoj morskoj vodi ispred Solila česti su kormorani, gnjurci, galebovi, baljoške i pojedine vrste pataka.
U plićacima se redovno hrane ptice šljukarice i više vrsta čaplji, od kojih siva, velika bijela i mala bijela čaplja se viđaju tokom cijelog ljeta. Makija, šikara i otvorene površine, u proljeće i na jesen, privlače brojne vrste manjih ptica pjevačica između koji posebno su brojne i redovne pliske, bijelke, travarke, više vrsta lastavica i pojedine vrste ptica grabljivica, pogotovo eje. Za vrijeme gniježđenja na proljeće i ljeto broj ptica se smanjuje.
Dno bazena nekadašnje solane presuši tako da ptice vodenih i močvarnih staništa nemaju uslova za opstanak. Zato se gnijezde tipične vrste mediteranskog priobalja, između kojih se izdvajaju pojedine vrste svračaka, strnadica, grmuše i druge.
Prošle godine po prvi put je registrovano i mladunče patke kašikare što govori da je ovo nova vrsta koja je izabrala Solila za gnjiježđenje. Februara 2018. godine, u rezervatu je po prvi put registrovano i jato od preko 100 ždralova koje je odmaralo dva dana tokom proljetne migracije ka sjeveru Evrope.
Centar za zaštitu i proučavanje ptica (CZIP) je 2009. godine uspostavio redovni monitoring ptica u rezervatu prirode Tivatska solila, a rezultati pokazuju sve veći broj registrovanih vrsta koje borave na Solilima tokom migracije. Također, Solila su jedna od lokacija u Crnoj Gori na kojoj se vrši i Međunarodni zimski census ptica močvarica, kao dio najstarijeg svjetskog monitoringa ptica koji se sprovodi preko 50 godina.
SREDNJOVJEKOVNA I NOVA SOLANA
Srednjovjekovna solana na prostoru Solila prestala je s radom vjerovatno tokom XVIII vijeka. Međutim njen položaj, izvorna parcelacija i određeni elementi su sačuvani, i vidljivi posebno u sjevernom dijelu Solila.
Sredinom XX vijeka Opština Tivat započela je s izgradnjom nove solane koja je formirana 1963., i u njoj se prema navodima dvije sezone brala so. Danas su vidljivi ostaci bazena za IV isparenje i rezervoara s poprečnim nasipima i ostaci kristalizacionih bazena i I grupe bazena koncentracije. Sačuvani su i drveni kočići koji su služili za oplatu dovodnih kanala. Pogonska zgrada Solila izgrađena je na osnovu projekta iz 1959. i predstavlja integralni dio kompleksa solane i kao vrijedan primjer arhitekture XX vijeka.
No, upravo 60-tih godina XX vijeka, na evropsko tržište počela je dolaziti so iz sjeverno-afričkih solana, gdje su troškovi proizvodnje soli zbog povoljnih prirodnih uslova s mnogo Sunca i vjetra, znatno manji nego na sjevernim obalama Mediterana. To je prouzrokovalo propadanje oko 200 manjih tradicionalnih solana, pa i solane na Solilima.
PRVA BOKEŠKA GLINENA INDUSTRIJA
Na prostoru Krtola, u neposrednoj blizini Solila, početkom XX vijeka izgrađena je fabrika Prva bokeška glinena industrija. Na parceli fabrike, u kojoj je tridesetih godina XX vijeka radilo oko 150 radnika, nalazili su se: pristanište, šest sušionica, stolarska radnja, mehanička radionica, ugljenara, magacin, rezervoar za vodu, stražara i stambene zgrada.
Fabrika 1908. kupuje jedan dio parcele koji se nalazi na prostoru starih srednjovjekovnih Solila koja već duže ne funkcionišu. Tu zemlju koristi da bi vadila sirovinu – glinu za rad fabrike. Zone u kojima se u većoj mjeri eksploatisala glina prepoznatljive su danas jer su niže u odnosu na ostali teren i napunjene su vodom. Za potrebe transporta gline od Solane do fabrike bila je izgrađena žičara za transport. Prva bokeška glinena industrija je radila do nakon Drugog svjetskog rata.
