Tajna Murano stakla

I danas se na Muranu njeguje ista, starinska tehnika oblikovanja stakla, i koristi za izradu nakita, ukrasnih predmeta, vaza i čaša, sve do kristalnih lustera. Osim one glavne – tajne, na Muranu danas postoji bezbroj malih, privatnih radionica i umjetničkih studija koje posjećuju turisti.

Iako je staklo kao produkt bilo poznato još u staroj Mesopotamiji i Egiptu, prvi počeci umjetnosti obrade stakla potiču iz antičkog Rima. Ipak, Rimljani su umjetnost duvanja stakla preuzeli tokom vijekova trgovine sa istočnim Mediteranom – od Feničana, Egipćana i Asiraca (kasnije Sirijaca), ali su uspjeli da ovaj zanat vremenom razviju i dovedu do savršenstva.

Prvi podaci o umjetnosti obrade stakla u Veneciji sežu do VIII vijeka – prije pedesetak godina, u Veneciji je pronađena najstarija peć za topljenje legure stakla, koja datira iz tog vremena. Iz nešto kasnijeg perioda (XI i XII vijek), potiču i dokumenti o izvjesnom Venecijancu pod imenom Domenico, monahu Benediktu, kao i izvjesnoj familiji Fiolario, koji su u pećnici svog doma pravili flašice, duvajući staklo. Proizvodnja stakla pospješena je kada je Republika Venecija započela intenzivnu trgovinu sa Istokom, zemljama Levanta i sjeverne Afrike, a naročito učešćem u krstaškim ratovima.

U XIII vijeku, u Veneciji je osnovan esnaf proizvođača stakla, sa pravilima i regulativama koje su se ticale načina i kvaliteta proizvodnje stakla. Cilj esnafa bio je i da očuva tajnu staklarskog zanata i osigura profit Republici Veneciji. Zbog toga su 1271. godine, u gradu-državi zabranjeni uvoz stakla, kao i zapošljavanje radnika – stranaca.

Dvadeset godina kasnije, Mletačka republika donosi uredbu po kojoj se proizvodnja stakla seli isključivo na ostrvo Murano. Odluka je donešena navodno zbog požara koje duvači stakla mogu da izazovu, opasnosti po stanovništvo i drvene dijelove kuća gusto naseljenog, glavnog ostrva Venecije. Ipak, mnogi se slažu da je pravi razlog bio posve drugačiji. Izolovani od ostatka svijeta, gužve, a naročito od (za tehniku i sastav stakla) izuzetno zainteresovanih stranaca, duvači stakla su mogli da očuvaju tajnu staklarskog zanata. Kada je 1295. donešena nova uredba prema kojoj je duvačima stakla zabranjeno da napuštaju teritoriju Venecije, postalo je jasno koje su prave namjere vlasti.

Duvači stakla praktično su postali zatvorenici Murana, izolovani od bilo kakvog kontakta sa strancima koji bi tajnu zanata mogli da odnesu u druge zemlje. Bili su u obavezi da doživotno rade u fabrici oblikujući staklo, a odavanje tajne ili pokušaj odlaska sa Murana, kažnjavao se smrću. Ipak, nekolicina njih pokušala je i ponekad uspjevala da u okrilju noći napusti Veneciju, i za velike sume novca svoj zanat primjeni u nekoj od zemalja zapadne Evrope.

Vremenom su žitelji Mletačke republike staklarski zanat doveli do savršenstva, obavili ga velom tajne i zaposlili najveće majstore svog zanata. Uskoro, murano staklo postalo je vodeći izvozni proizvod Venecije i najpoznatije staklo Evrope. Na neki način  zatvorenici sopstvene države, duvači stakla ipak su bili dobro nagrađivani za svoj rad. Počev od XIV vieka, imali su status privilegovanih građana kojima je bilo dozvoljeno da nose mačeve, protiv njih se nije mogla podići nikakva tužba, a njihove kćerke su se vjenčavale mladićima iz najboljih venecijanskih porodica. Na ovaj način, vlast je motivisala duvače stakla, podsticala proizvodnju i obezbjeđivala da tajne zanata ostanu u okviru porodice.

Krajem XV vijeka, majstor Angelo Barovier otkrio je kako da proizvede čisto staklo – kristal (cristallo), što je Venecijancima obezbjedilo da postanu ekskluzivni proizvođači ogledala u Evropi (da li je finalni proizvod staklo ili kristal – zavisi od procenta olova). Takođe, pronalaskom „bijelog stakla“ (lattino) koje je neodoljivo ličilo na porculan, zadovoljene su potrebe za kineskim bijelim porculanom. Od murano stakla pravljene su i imitacije dragog kamenja, ali su korišćene i druge tehnike proizvodnje koje su postale popularne u Veneciji i širom Evrope (na primer, filigran, gleđosanje i pozlata), a došle su sa Bliskog istoka. Do kraja XVI vijeka, čak 3000 od ukupno 7000 stanovnika Murana, bilo je na neki način uključeno u proizvodnju stakla. Sve ovo, kao i položaj Venecije na putu sa Istoka na Zapad, obezbjedilo je Republici monopol nad proizvodnjom stakla koji je trajao vjekovima.

Danas se ostrvo Murano smatra najduže korišćenim centrom proizvodnje stakla na svijetu. Na njemu još uvek postoji čuvena fabrika u kojoj rade majstori čiji zanat je strogo čuvana tajna, a pristup nije dozvoljen. Tajnovitost pravljenja murano stakla, odnosi se na poseban procentualni odnos olova u kvarcu, kao i vještine majstora da, na primjer u fabrici naprave raznobojne kristalne „štapiće (na italijanskom „millefiori“ – „hiljadu cvijetova“), dužine oko 30 cm, u čijem se presjeku nalaze razni cvijetni i geometrijski oblici. Zanatlije koje obrađuju murano staklo širom Venecije, iz fabrike na Muranu nabavljaju ovaj svojevrsni repromaterijal („štapiće“), koje u svojim radionicama, na temperaturama preko 1500 stepeni tope i obrađuju, kombinujući ga sa jednobojnim staklom. Na taj način dobijaju bezbroj različitih varijanti i oblika predmeta od stakla.

Luster od murano stakla koji (ako malo bolje pogledate) predstavlja “Pakao” (žuto-narandžasti plameni “jezici” i crveni đavoli koji guraju ljude unutar crnog “kazana” – čak se u “kazanu” vide ruke u blijedo-ružičastoj boji!)! Dobio je Grand Prix za dizajn i košta nekoliko desetina hiljada eura.

I danas se na Muranu njeguje ista, starinska tehnika oblikovanja stakla, i koristi za izradu nakita, ukrasnih predmeta, vaza i čaša, sve do kristalnih lustera. Osim one glavne – tajne, na Muranu danas postoji bezbroj malih, privatnih radionica i umjetničkih studija koje posjećuju turisti. Posle prezentacije oblikovanja stakla u radionici, vlasnik – umjetnik će pozvati radoznale turiste da pogledaju njegovu prodajnu galeriju, i eventualno nešto kupe.

Na ostrvu Muranu postoji i muzej stakla (Museo Vetrario), koji sa nalazi u bivšoj Palati Giustinian. U okviru postavke možete vidjeti različite komade staklenog nakita i ukrasnih predmeta, počev od starog Egipta, pa sve do današnjih dana.

Tekst i fotografije: Ivana Dukčević, Furaj.ba