Vakuf Isa-bega Ishakovića, osnivača Sarajeva
Iako postoje arheološki dokazi da je grad postojao i u antičko doba, smatra se da je Sarajevo 1462. godine osnovao veliki dobrotvor Isa-beg Ishaković.
Korijeni Sarajeva
Arheološka iskopavanja su dokazala da su na mjestu današnjeg Sarajeva postojala i nestajala naselja kroz tri epohe: u prethistoriji, antici i srednjem vijeku, no godina 1462. s pravom se označava kao datum njegovog osnivanja jer su tada udareni temelji jednog sasvim novog grada, s novim imenom, novim sadržajima i potpuno drugom fizionomijom. I od tada njegov razvoj teče u kontinuitutu sve do danas.
Isa-beg Ishaković
Posljednji krajišnik Bosanskog krajišta i drugi namjesnik Bosanskog sandžaka Isa-beg Ishaković je glavni osnivač grada Sarajeva i Novog Pazara u susjednoj Srbiji. Njegova vladavina u Bosni je trajala od otprilike 1454. do 1463. godine. Zbog njegovog doprinosa razvoju, jedna je od poznatijih ličnosti iz osmanskog razdoblja bosanskohercegovačke historije. Bio je sin prvog bega Bosne, Ishak-bega, i otac šestog bosanskog sandžakbega Gazi Mehmed-bega.
Sjedište mu je bilo u Vrhbosni, naselju oko rijeke Miljacke, od današnje Careve ćuprije do Drvenije, gdje je boravio skoro trideset godina podigavši za to vrijeme niz građevina koje će kasnije sačinjavati glavno jezgro grada.
Isa-beg Ishaković poznat je i po zadužbinama u Novom Pazaru i Skoplju. Dan-danas se ne zna gdje je tačno sahranjen, a neki historičari smatraju da se nalazi iza mihraba u haremu Careve džamije. Navodi se da je za Sarajevo rekao: “Cvijet među gradovima”.
Kako bi se osigurao da njegova zadužbina bude trajna, dao je uvakufiti veliki imetak za njeno izdržavanje na Šerijatskom sudu u Sarajevu 1462. godine. Datum na njegovoj vakufnami smatra se godinom kada je osnovano Sarajevo.
Šta je Isa-beg ostavio Sarajevu?
Careva džamija
Razvoj Sarajeva počinje od podizanja Careve džamije, najstarije u gradu i jedne od najstarijih u BiH, za koju Vjekoslav Skarić u svom djelu „Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije“ navodi kao dokaz da je najstarija po tome što su je službeno zvali Stara džamija.
Osnivač grada je izgradio na ime sultana Mehmeda II Fatiha. Nedugo nakon izgradnje džamija je teško oštećena, da bi bila temeljno rekonstruirana za vrijeme vladavine sultana Sulejmana Veličanstvenog, kada je dobila i svoj današnji izgled.
Isa-begova musafirhana
Isa-beg je dao sagraditi i musafirhanu kako bi u njoj putnici (musafiri) mogli prenoćiti, skupa sa svojim konjima, te jesti i piti. Musafirhana se sastojala od tri zgrade, štale i drugih prostorija koje su bile potrebe i radila je do 1697. godine. U njoj je bila i tekija koja će kasnije postati tekija mevlevijskog reda. Izgorjela je u krvavom pohodu austrougarskog vojskovođe Eugena Savojskog 1697. godine na Sarajevo.
U blizini Careve džamije i dan-danas se nalazi Isa-begov hamam. Po izgradnji imao je dva jednaka dijela, muški i ženski. Bio je potkupolni, a imao je i šadrvan u oba odjeljenja. U više navrata je uništen, a danas je na njegovom mjestu sagrađen nov i moderan.
Vodovod, Careva ćuprija i mlinovi
Prvi vodovod u Sarajevu nastao je upravu za vrijeme Isa-bega koji je vodu za hamam doveo sa vrela s područja današnjeg Bistrika. Osim u hamam voda je dovođena i u česme sagrađene u blizini mosta pred Carevom džamijom. Miljacka je u to doba često bujala i oštetila most, pa je on prilikom regulacije korita 1896. godine pomjeren 30 ili 40 metara uzvodno, te se danas naziva Careva ćuprija i na listi je nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine. Osim mosta na Miljacki, Isa-beg je izgradio i veliki broj mlinova, koji su u narodu bili poznati kao: “Erce-begovi mlinovi”.
Karavan-saraj
Jedno od najpopularnijih mjesta i danas na Baščaršiji je Kolobara, veliki han kojeg je sagradio Isa-beg i nazvao Kolobarom iz nepoznatih razloga. Oko Kolobare su izgrađeni dućani, a kasnije i bezistan.
Kolobara je također bila žrtva požara kojeg je izazvao Eugen Savojski, a za njenu obnovu je tokom požara 1842. godine izdvojeno preko 33.000 groša, a u posljednjem požaru 1937. godine je izgorio do temelja i više se nije obnavljao. Danas se među zidinama hana nalazi objekat, a na vanjskim zidovima trgovine.
