Žene iz Karije bile su toliko lijepe, da su ih grčki vojnici dovodili u Atinu i ženili se njima. Budući da su bile robinje, Karijatiđanke se nisu mogle suprotstaviti činom udaje, ali su se međusobno zavjetovale da Grcima neće rađati djecu. Za to je postojao jedan veoma valjan razlog: ukoliko rode muško dijete, ono će biti vaspitavano kao još jedan Grk, koji će se kad odraste, možda boriti protiv sopstvene zemlje. Interesantno je da su Grci ovu odluku poštovali, a u spomen na njihovu požrtvovanost i ljepotu nastale su „karijatide“.
U centru grčke prestlonice Atine, na brdu pored antičke Agore, na visini od 150 m nalazi se Akropolj – najvažnija stanica svakog turiste u posjeti glavnom gradu Grčke i dio UNESCO-ve svetske kulturne baštine. U prevodu, njegov naziv znači „visoki grad“ („acros polis“), a poznat je i pod imenom „Sveta stijena“, jer se na vrhu brda nalazilo svetilište starih Atinjana.
Kompleks antičkih hramova – Akropolj sagrađen je na veoma strmoj, krečnjačkoj stijeni, na koju je prilaz moguć samo sa zapadne strane. Naučnici su utvrdili da je bila naseljena još od VI milenijuma prije naše ere, te zbog izolovanosti, vjerovatno služila kao idealno mjesto za odbranu od neprijatelja. Unutar stijene postojao je prirodni izvor, do kojeg je odozgo, sa stijene prokopan bunar, te su oni na vrhu zbog dobre snadbjevenosti vodom, mogli da izdrže dugotrajne opsade.
Antički Akropolj bio je okružen „kiklopskim“ zidinama, debljine 4 do 6 metara. Nekoliko puta je rušen, od čega do temelja 480. godine p. n. ere, kada je perzijska vojska predvođena carem Kserksom uništila grad. Trideset godina trebalo je Atinjanima da se oporave od borbe sa Perzijancima. U toj borbi, doduše, oni su bili pobjednici, ali je cijena bila visoka – Atina razrušena do temelja. Ipak, malo po malo, nastupilo je Zlatno doba Atine, kada pod vođstvom čuvenog Periklea (460 – 430. p. n. e), Akropolj doživljava procvat. U tom periodu, na brdu se gradilo i uređivalo više nego ikada prije, uz učešće najpoznatijih arhitekata (Iktinos, Kalikrates i Mnesikle) i vajara Fidije. Za vreme Periklove vladavine, u Atini su cvjetali umjetnost i literatura, a grad je postao kulturni i naučni centar stare Grčke.
Prije nego što prođete kroz glavni, svečani ulaz u svetilište – „kapiju“ Propileji, sa desne strane primjetit ćete ostatke malog hrama Atine “Nike” („pobjednice“), u jonskom arhitektonskom stilu. Iza Propileja, nekada se nalazila 9 metara visoka bronzana statua Atine “Promahos” („ona koja se bori na prvim linijama“) sa štitom i kopljem, čiji se pozlaćeni vrh svjetlucao na suncu i navodno opčinjavao posade brodova koji su plovili oko par kilometara udaljenog rta Sunion. Na vrhu Akropolja, danas postoje ostaci dva hrama: sa desne strane je Partenon, a sa lijeve – Erehtejon.
Najpoznatija građevina Akropolja svakako je hram posvećen najomiljenijoj atinskoj boginji, zaštitnici grada – Atini Partenos (“Atini djevici“). Sagrađen u V vijeku prije naše ere, u najstarijem grčkom, arhitektonskom – dorskom stilu, sa svojih 46 spoljnjih stubova visine oko 10 metara, posvećen je boginji Atini. U centru polurazrušenog hrama, nekada je stajala ogromna statua Atine Partenos, urađena u hrizelefantinskoj tehnici (slonovača, sa oplatom od zlata). Kao i većina hramova starog vijeka, Partenon je nekada bio obojen, ukrašen frizovima – reljefnim predstavama istorijskih događaja vezanih za grad. Jedno vrijeme, Partenon je služio i kao riznica Deloskog saveza. Već izvjesno vrijeme, tačnije – posljednjih 10 godina, traje detaljna obnova Partenona, finansirana od strane grčke vlade, sa ciljem da se svi dijelovi popadalih stubova postave na svoja mjesta.
Prelaskom u novu eru i pojavom hrišćanstva, Partenon biva pretvoren u crkvu. U XV veku Turci ga prvo pretvaraju u džamiju, a tokom XVII veka u skladište municije. Ova odluka pokazaće se kobnom, kada je 1687. za vrijeme opsade Venecijanaca jedno đule pogodilo Partenon i znatno ga oštetilo. Između 1802. i 1806. godine, ljubitelj starina i antike – britanski lord Elgin, uz dozvolu tadašnjeg turskog bega odnio je u Englesku 71 komad frizova i statua sa Partenona i prodao ih Britanskom muzeju. I danas traje spor između Britanskog muzeja i grčih vlasti koje pokušavaju da u zemlju vrate nacionalno blago. U tu svrhu, u podnožju Akropolja, 2009. je izgrađen moderni Novi muzej Akropolja, u koji je smješteno arheološko blago Akropolja i ostavljena prazna mjesta za ono koje još nedostaje. Oni koji žele da vide više, trebalo bi da se upute u Nacionalni arheološki muzej (u modernom dijelu Atine).
Osim Partenona, na vrhu Akropolja nalazi se i nešto mlađi, manji i asimetrični hram – Erehtejon, jonskog arhitektonskog stila, posvećen bogovima i herojima, sa čuvenim tremom sa karijatidama – potpornim stubovima u obliku ženskih figura. Zanimljiva je priča o tome kako su i zašto stari Grci počeli da postavljaju karijatide na svoje hramove. Negdje u starom vijeku, na području oko čuvenog ljetovališta današnje Turske – Bodruma, postojala je država Karija. Grci su je osvojili i načinili svojom kolonijom. Žene iz Karije bile su toliko lijepe, da su ih grčki vojnici dovodili u Atinu i ženili se njima. Budući da su bile robinje, Karijatiđanke se nisu mogle suprotstaviti činom udaje, ali su se međusobno zavjetovale da Grcima neće rađati djecu. Za to je postojao jedan veoma valjan razlog: ukoliko rode muško dijete, ono će biti vaspitavano kao još jedan Grk, koji će se kad odraste, možda boriti protiv sopstvene zemlje. Interesantno je da su Grci ovu odluku poštovali, a u spomen na njihovu požrtvovanost i ljepotu nastale su „karijatide“.
U antičko vrijene, na Akropolju su svake godine organizovane Panatenejske (“sveatinske”) svečanosti (Panathenaea), neka vrsta civilno-religioznog festvala, ali i „odgovor“ na Olimpijske igre u gradu Olimpija, na Peloponezu. Tokom ovih svečanosti, u pravcu od Agore ka Akropolju kretala se procesija u kojoj su učestvovali svi građani Atine. Na vrhu, u Partenonu, boginji Atini ostavljani su darovi.
Na južnoj strani Akropolja, vidjet ćete dva antička teatra uzidana u podnožje brda: grčko – Dionisijevo pozorište i rimski – Odeon. Dionisijevo pozorište prvi je ikada sagrađen teatar na svijetu, u kojem su za vrijeme Dionisijevih svečanosti izvođeni komadi čuvenih grčkih tragičara: Eshila, Sofoklea i Euripida, i komičara Aristofana. Kao i u drugim grčkim teatrima starog vijeka, i ovde su prvi redovi bili rezervisani za specijalne goste, koji su sjedeli u ložama, nalik kamenim foteljama sa rukohvatima. Jedno vrijeme, u pozorištu su održavane i sjednice Eklesije – Atinske skupštine. U I vijeku p. n. ere, Grčku su osvojili Rimljani, a vijek kasnije, u podnožju Akropolja Herod Atički sagradio rimski teatar – Odeon.
Interesantno je da je toku turske okupacije Akropolj jedno vrijeme služio kao stambena četvrt. Čitav plato na brdu, između stubova antičkih hramova, bio je pun kućeraka koje su se tiskale oko njih. Danas, brdo u centru Atine važi za jedno od najvažnijih arheoloških ostavština u istoriji evropske civilizacije i jedno od najposjećenijih kulturno-historijskih znamenitosti Evrope.
KAKO STIĆI: Akropolj se nalazi na brdu, u starom dijelu Atine i najčešće je vidljivo iz bilo kog dijela centra. U podnožju Akropolja nalazi se poznati, takozvani boemski kraj Plaka, koji posjećuje najveći broj stranih turista.
RADNO VRIJEME: Svakodnevno: 8.00 – 19.30 h / od oktobra do marta, vikendom: 8.30 – 15.00 h.
ULAZNICE: Sa jedinstvenom ulaznicom koja košta 12 Eura, možete obići ne samo Akropolj sa muzejem, već i arheološke ostatke oko i u podnožju Akropolja: Agoru, Dionisijevo pozorište, Hram Zevsa Olimpijskog, Rimsku Agoru i groblje Keramikos. Na ulazu u svaki pojedinačni lokalitet, otcijepiće vam jedan od nekoliko odsječaka na karti. Informacija za one koji imaju više od dana vremena za obilazak Atine – kupljene ulaznice važe ukupno tri dana. Djeca ispod 18 godina starosti, ne plaćaju ulaznice ni za jedan arheološki lokalitet u Grčkoj.
Fotografije i tekst: Ivana Dukčević Budja, Furaj.ba
