Jevrejsko groblje u Sarajevu – osnovano sredinom 16. vijeka, iza onog u Pragu, najveće je u Evropi. Tokom višestoljetnog postojanja groblje je prkosilo raznim historijskim previranjima, ali nikad nije bilo oštećeno sve do posljednjeg rata u Bosni i Hercegovini.
Do 1953. godine na ovom groblju su isključivo pokopavani Jevreji sefardi, kada su ovdje preneseni posmrtni ostaci Jevreja aškenaza sa groblja na Koševu. U jednom dijelu groblja nalazi se i grobnica oštećenih svetih knjiga, prema kojima se Jevreji ophode kao prema ljudima.
Foto: Semra Hodžić/ Furaj.ba
Kompleks groblja je u potpunosti ograđen masivnom ogradom, sa kapelom i originalnim nadgrobnim spomenicima oblikovanim kao zaobljeni sarkofazi, koji unekoliko liče na srednjovjekovne stećke. Ovaj oblik nadgrobnih spomenika jedinstven je u jevrejskom svijetu. Čeona strana spomenika orijentirana je prema sjeveru, a natpisi su najčešće na hebrejskom, osim kod novijih spomenika, čiji su natpisi na bosanskom jeziku.
Na groblju je i spomenik Moše Atijas, poznatijeg kao Zeki-efendija Rafaelović. Rođeni Sarajlija, Jevrej, govorio je osam jezika: hebrejski, turski, grčki, talijanski, engleski, francuski i dva maternja, bosanski i judeošpanski.
Umro je u Sarajevu 2. jula 1916. godine i sahranjen u Jevrejskom groblju. Njegov nadgrobni spomenik jedinstveni je primjerak na svijetu. Karakterističan je po epitafu ispisanom na tri jezika: bosanskom, hebrejskom i turskom pisanim arapskim pismom.
Jevrejsko groblje predstavlja svojevrsni dokument o određenim aspektima života Sefarda, a kasnije i Aškenaza u bh. prijestolnici. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila je 2004. godine Jevrejsko groblje u Sarajevu nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
