Moda je oduvijek činila značajan dio umjetničkog izraza jednog naroda. Osim uticaja „iznutra”, modu i njene trendove oduvijek su mijenjali i sudari / susreti sa drugim narodima i običajima. Između XIV i XIX vijeka, uticaj osmanlijskog kostima na područje Balkana bio je izuzetan, pa je i građanska nošnja većine naroda ovog poluostrva na jugoistoku Evrope, pretrpjela mnogobrojne promjene, sve do početka XX vijeka.
Turci vode porijeklo iz stepa istočne i centralne Azije, i kao nomadsko pleme koje se jašući na konjima često selilo, bilo im je veoma važno da odjeća omogući lako kretanje. U tome leže i osnovne razlike između evropskog i turskog kostima, u kojem je sve što je suviše usko i tijesno, često bilo neprihvatljivo. Takođe, ekstremne hladnoće azijskih zima, uticale su na veću upotrebu krzna i slojevitog oblačenja.
Mnogo kasnije, tokom XVI i XVI vijeka slojevito odijevanje rezultiralo je fantastičnim nivoima i naborima naročito ženskih odora, od kojih bi gotovo svaka bila šivena od različitih materijala, šara ili drugačije boje (kasnije, broj slojeva odjeće označavao je status i bogatstvo osobe koja je nosi). Blizina Damaska i Persije – nepresušnog carstva različitih materijala (svila, kadifa, taft, atlas), ali i Dalekog istoka, i trgovine sa njima, omogućavala je damama i gospodi Palate Topkapi, širok izbor. I danas, u Kapali čaršiji u Istanbulu – drugom po veličini istočnjačkom bazaru na svijetu, postoji nekoliko radnji u kojima se za svoje nove kolekcije materijalima snabdevaju neki od čuvenih italijanskih, modnih kreatora (Dolce & Gabbana, na primer). Izgleda da se i poslije mnogo vijekova, neke dobre stvari ne mjenjaju!
Preko širokih i slojevitih donjih dijelova, osmanski kostim podrazumjevao je neku vrstu košulje ili tunike, preko koje je nošen kaftan – kaput od vune ili čoje. Takođe, obavezan dio muškog, srednjovjekovnog kostima i Istoka, i Zapada, činilo je oružje okačeno o bok, ali i razna pokrivala za glavu. Interesantno je da su i žene u haremu, nosile su o pojasu ukrasni nož „za sve prilike”.
Za razliku od dvora – Palate Topkapi, za običan svijet van njenih zidina važila su striktna pravila oblačenja. Postojale su razlike i u tome šta su smjeli da nose muslimani, a šta hrišćani, ili Jevreji, ali su se pravila oblačenja odnosila i na različite profesije. Prvi zakoni u tom smislu donešeni su za vreme vladavine Sulejmana Veličanstvenog, te je tako kaftan bio rezervisan samo za visoku klasu (što viša, to dekorisanija), dok je siromašnima na primjer, bilo zabranjeno da nose bilo kakav odjevni predmet sa kragnom.
Bilo kako bilo, vrhunac raskoši odijevanja u Osmanlijskom carstvu, zaista se poklapa sa vladavinom Sulejmana Veličanstvenog (kraj XVI i početak XVII vijeka). U to vrijeme, na dvoru je donekle bio prisutan uticaj „zapadne” mode (duboki izrezi na gornjim odjevnim predmetima žena i uski rukavi), ali i „istočne” – jer su uz to nošene svilene šalvare u više slojeva i obavezni, često plišani velovi, uz konusne kape. Ženska obuća tog vremena – za sve prilike, najčešće je podrazumjevala visoke, drvene nanule (takunya), ili žute kožne papuče – tadašnji znak pripadnosti muslimanskoj vjeri. I sve to – uz obilje nakita, naravno!
Haseki Sultana, miljenica iz harema koja je sultanu rodila potencijanlog muškog nasljednika, dobijala je svoje odaje u haremu i uz to – novu garderobu i nakit, skupoceniji od ostalih. Iza nje, u „redu” za slavu čekale su miljenice (ikbal), i na kraju odaliske (robinje – ljubavnice), koje su na dvor došle kao zarobljenice rata, ili kao poklon sultanu.
Svu ljepotu turskog kostima, svojim egzotičnim dizajnom inspirisanim orijentom, 80-tih godina XX vijeka Evropi i ostatku svijeta otkrio je Rifat Özbek, čuveni turski modni kreator. Iako rođen 1953. u jednoj od vila na Bosforu, u Istanbulu, kao tinejdžer sa roditeljima se preselio u London. Par godina kasnije, Ozbek je diplomirao na tada najprestižnijem, britanskom koledžu za dizajn – St. Martin’s School of Art, a 1988. i 1992. izabran je za britanskog dizajnera godine. Rifat Ozbek smatra se jednim od najzaslužnijih ljudi koji su proslavili osmanlijski kostim na Zapadu.
Ivana Dukčević Budja, Furaj.ba
