Şanlıurfa, provincija u jugoistočnoj Anadoliji dom je značajnih arheoloških lokacija i nekih od najstarijih svjetskih neolitskih područja, poput Göbeklitepea i Karahantepea. Upravo će se u ovoj provinciji, u periodu od 4. do 8. novembra ove godine, održati Svjetski neolitski kongres, prvi ovog tipa na globalnom novu. Kongres će poticati nove perspektive o neolitskim kulturama širom svijeta, a ugostit će oko 1000 učesnika iz 64 države i 487 institucija. Ovaj značajan događaj pružit će jedinstvenu platformu stručnjacima i ljubiteljima historije za diskusiju o neolitskim formacijama širom različitih regija i vremenskih perioda, predstavljajući globalnu kompleksnost društva tog doba.
Uspon neolitskih kultura imao je ključan efekat na evoluciju društva i obilježava jedan od najvažnijih trenutaka u historiji čovječanstva. Nudeći sveobuhvatan uvid u ove kulture, Svjetski neolitski kongres, organizovan u partnerstvu sa Turskom agencijom za promociju i razvoj turizma, te Ministarstvom kulture i turizma, preispitat će konvencionalne teorije o neolitu. Poseban naglasak bit će stavljen na sjedilački način života, društvene hijerarhije, identitete, uvjerenja i utjecaj okoliša, kao i na naučne discipline poput bioarheologije, metoda datiranja, fizičke antropologije i geoarheologije. Očekuje se da će ovaj događaj dugoročno usmjeravati istraživanja o neolitu na globalnom nivou.
Kongres, kojeg zajedno organiziraju Univerzitet u Istanbulu i Univerzitet Harran, održat će se na Fakultetu ekonomije i administrativnih nauka u Harran Univerzitetu u Şanlıurfi. Obuhvatit će širok spektar diskusija s akademicima sa prestižnih univerziteta. Kroz naučne sesije, učenjaci će se osvrnuti na regionalne i globalne perspektive o neolitu. Osim toga, održat će se i komemorativni govori u čast preminulim stručnjacima koji su izvodili arheološka iskopavanja u Şanlıurfi, a koji uključuju Klausa Schmidta, Haralda Hauptmanna, Ofera Bar-Yosefa i Brucea Howea. Učesnici će imati priliku posjetiti neke neolitske lokalitete u Şanlıurfi, poput Göbeklitepea, Karahantepea, Sayburça, Çakmaktepea i Sefertepea.
Neolitsko naslijeđe Anadolije: Taş Tepeler
Jedan od projekata koji je učinio Tursku jednom od vodećih aktera u svijetu neolitske arheologije, zahvaljujući iskopavanjima, konzervacijskim naporima i naučnim publikacijama, je Taş Tepeler (“Kamena brda”). Ovaj projekat vodi profesor Necmi Karul, šef Odsjeka prahistorije na Univerzitetu u Istanbulu. Taş Tepeler se odnosi na regiju u i oko Şanlıurfe, gdje su veće zajednice počele živjeti zajedno tokom neolita i sagradile trajna staništa i strukture za posebne svrhe. Tekuća istraživanja u sklopu Taş Tepeler projekta sastoje se od lokaliteta Sayburç, Sefertepe, Harbetsuvan, Gürcütepe, Çakmaktepe, Mendik, Kurttepesi, Taşlıtepe, Ayanlar, Yoğunburç i Yeni Mahalle, kao i naselja Karahantepe i Göbeklitepe, najpoznatija u regiji.
Pronalasci iz Göbeklitepea, gdje je arheološki rad u sklopu Taş Tepeler projekta započeo, otkrili su da je visoko napredni način života postojao tokom ranih faza neolita, što mijenja dugogodišnje paradigme o ranim ljudskim naseljima. Prema tim otkrićima, prve zajednice lovaca-sakupljača nisu se naseljavale iz prijeke potrebe, već kao svjesni izbor potaknut prosperitetom okoline. S historijom dugom 12.000 godina, Göbeklitepe je jedno od najstarijih otkrivenih naselja i predstavlja 18. lokaciju u Turskoj upisanu na UNESCO-ovu Listu svjetske baštine. Još jedan projekat vrijedan spomena pod Taş Tepeler inicijativom se odvija od 2019. godine na Karahantepeu. Ovaj lokalitet, sa stotinu stubova vidljivih na površini, otkrio je značajne strukture slične onim pronađenim na Göbeklitepeu.
Novi pronalasci koji mijenjaju staru priču
Göbeklitepe i Karahantepe uzburkavaju arheološke krugove revolucionarnim otkrićima svake godine. Prethodnog oktobra, na Karahantepeu je iskopana najveća poznata ljudska statua iz svog vremena. Sa visinom od 2,45 metara, predstavlja izvanredan primjer prahistorijske umjetnosti. Smještena je na nečemu nalik klupi, a vjeruje se da prikazuje muškarca. Osim toga, na Göbeklitepeu je pronađena statua od krečnjaka divlje svinje u stvarnoj veličini. Skulptura ima tragove crvene, bijele i crne boje na površini i predstavlja prvu cjelovitu obojenu životinjsku skulpturu iz tog perioda koja je preživjela do danas.
Nakon ovih otkrića, Karahantepe je prepoznat kao jedan od devet najvažnijih projekata “Terenskih istraživanja i izučavanja” 2023. godine na Šangajskom arheološkom forumu u Kini. Arheološki lokatitet još jednom je zasjao ove godine sa prvim otkrićem koje predstavlja životinju u pokretu. Arheolozi su otkrili figuru divljeg magarca koji trči, isklesanu na kamenoj ploči. S druge strane, Göbeklitepe je nedavno privukao pažnju sa otkrićem prvog anadolijskog hljeba.
Anadolija je važna regija koja čuva i prenosi bogatstva mnogih kultura, uključujući neolitske, sloj po sloj u budućnost. Da bi osigurala održivost obilnog kulturnog naslijeđa, Turska sprovodi mnogobrojna arheološka iskopavanja i restauracije širom historijskih i podvodnih lokaliteta. U 2023. bila je među vodećima u svijetu sa 720 arheoloških iskopavanja, a očekuje se da će ove godine – u “zlatnom dobu turske arheologije” – broj rasti do 750, i doseći 800 do 2026. godine. Opsežna iskopavanja neprestano otkrivaju uzbudljive pronalaske širom cijele zemlje.
