Turska, Zavrti Globus

Vodič kroz Izmir

Nakon Istanbula i Ankare, s populacijom od oko 4,5 miliona stanovnika, Izmir je treći po veličini grad Turske, koji važi za jedan od najljepših.

Tekst i fotografije: Ivana Dukčević, Furaj.ba

Smješten u dubokom zalivu Egejskog mora, s kilometrima dugom avenijom koja jednim dijelom vodi duž morske obale, donekle podsjeća na slične primorske metropole, Bejrut ili Havanu, naprimjer.

Obilje zanimljivosti

“Izmir je nalik princezi s najljepšim šeširom”, rekao je Viktor Igo.

I, zaista, Izmir je jedan od najinteresantnijih gradova Turske, te poslije Istanbula druga njena luka po veličini. Kako biste ga obišli i u njemu uživali za posjetu bi trebalo izdvojiti dva do tri dana.

Osim dijela na južnoj obali, grad Izmir vremenom se proširio i na sjevernu obalu zaliva. U centralnom dijelu grada u kojem je u antičko vrijeme živio i čuveni pjesnik Homer, vidjet ćete moderne saobraćajnice i pasarele, drvorede vitkih palmi i dugačko šetalište pokraj mora koje tokom toplih, ljetnjih večeri vrvi od mnogobrojnih šetača. Ponegdje, na keju Pasaport, naprimjer, na samoj morskoj obali postavljene su bašte kafea na čijim stolovima stoje interesantni dozeri turskog Efes piva.

U nekim dijelovima obale izmirska riva iznenada se pretvori u široki trg s modernim spomenikom u središtu. Nešto dalje, dio rive postaje moderni dok Konak pier, naprimjer, čiji je autor bio čuveni Gustave Eiffel, graditelj Ajfelove kule u Parizu.

U najsjevernijem dijelu centralnog Izmira, na kraju starog dijela grada, koji nosi naziv Alsandžak (Alsancak), nalazi se izmirska luka, jedna od najvećih u ovom dijelu Mediterana. Unutar uličica ovog kraja – sokaka od kojih mnogi nemaju ni naziv već samo brojeve, između starih, grčkih kuća iz 18. i 19. vijeka danas se tiskaju kafići i taverne – omiljeno okupljalište mladih Izmiraca.

Barlar Sokağı, u prijevodu Ulica barova, ili Sokak 1448, naprimjer, neke su od poznatijih u kojima se jedni do drugih nalaze poznati barovi i kafei. Sve do početka Grčko-turskog rata 1922. godine ove kuće bile su u vlasništvu bogatih, evropskih trgovaca. Mnoge uličice s kućama u kolonijalnom stilu danas su dio pješačke zone.

Južno od luke, duž obale mora u kraju Alsandžak, proteže se šetalište Kordon. Popularna promenada grada Izmira sa starim i modernim spomenicima i kafeima poznata je i po vožnji romantičnim kočijama, koje vuku okićeni konji. Duž Kordona nižu se najluksuzniji stanovi Izmira, konzulati evropskih ambasada – moderne zgrade s pogledom koji puca na Egejsko more, dok se u njihovom prizemnom dijelu nalaze kafeterije s baštama i radnje.

Dalje ka jugu, nakon trga Džumhurijet mejdani (Cumhuriyet Meydani) u čijem se dnu smjestio spomenik Ataturka na konju, šetalište mijenja naziv u Pasaport ( u prijevodu: pasoš). Dobilo je naziv po luci u koju su nekada pristizali brodovi i carinjeni nešto niže, na doku Konak. Duž najstarijeg dijela izmirskog šetališta nekada su bile poredane kafedžinice i čajdžinice, a na stolicama ispred njih uživalo se u nargilama. Već danas su na mjestu čajdžinica moderni kafei.

Na velikom trgu Konak, u centralnom dijelu grada, pored mora se nalazi Gradska kuća i simbol Izmira Sahat kula (Konağı Saat Kulesi – İzmir Saat Kulesi). Godine 1901., povodom 25. godišnjice vladavine sultana Abdulhamida II, kulu u orijentalnom stilu osmislio je francuski arhitekta porijeklom iz ovih krajeva. Sam sat koji je postavljen na kulu bio je poklon sultanu od njemačkog cara Wilhelma II. Kula sa satom visoka je 25 metara i nalazi se ne samo na grbu grada, već i na većini brošura i razglednica. U blizini Sat kule smjestilo se zdanje izmirske Opere i baleta, Arheološki muzej, kao i Guvernerova palača.

Blizu obale i trga Džumhurijet, nalazi se najpoznatija i ujedno najstarija gradska Crkva Svetog Polikarpa (St. Polycarpe Kilisesi). Posvećena je svecu koji je mučenički stradao od strane Rimljana u 2. vijeku naše ere i smatra se jednom od sedam biblijskih crkava Otkrovenja. Sveti Polikarp primio je hrišćanstvo od Svetog Jovana, koji je umro nedaleko od Izmira, na mjestu današnjeg Selčuka.

Istočno od crkve nalazi se Kulturpark (Kültürpark), veliki otvoreni prostor, park s drvoredom palmi, jezerom, fontanama i skulpturama, kao i zabavnim parkom. Od 1932. ovdje se smjestio Izmirski sajam (Fuar), na kojem se tradicionalno održava međunarodni sajam trgovine, ali i festivali muzike i plesa.

Južno od Kulturparka i modernog kružnog toka – skvera Ejlul (Eylül), vidjet ćete zdanje historijske željezničke stanice Basmane, odakle se ka jugu prostiru predgrađa.

Izmir, Kemeralti bazar /

izmir Foto: Ivana Dukčević

U blizini doka Konak nalazi se trgovački dio Izmira – Kemeralti Bazaar. Stara pijaca smještena je unutar uzanih uličica, a na jugu i istoku oivičena većom ulicom Anafartalar Caddesi. Na tezgama tržnice možete kupiti hranu, predmete od kože, cipele i nakit. Unutar bazara vidjet ćete i Kizlaragasi han (Kizlarağası hanı), kao i najpoznatiju ulicu bazara – Havra Sokak u kojoj možete pazariti voće i povrće, svježe cijeđene đuseve od jabuke, pomorandže i grejpfruta, ali i masline i sir, meso i ribu. Ulica je dobila naziv po jednoj od devet jevrejskih sinagoga koje su se nalazile u blizini (na turskom “havra”).

Istočno od Kemeralti bazara, na praznom prostoru u podnožju brda, nalazi se najznačajnije arheološko nalazište Izmira – helenistička, a zatim rimska agora. Iskopavanja na lokalitetu još uvijek traju te nije moguće obići je cijelu, ali ćete hodajući agorom ipak moći da steknete utisak o tome kako je nekada izgledala. Sagrađena je u vrijeme osvajanja Aleksandra Velikog, ali je poslije velikog zemljotresa u 2. vijeku nove ere gotovo srušena. Prva iskopavanja na agori započeta su pred Drugi svjetski rat. Do sada su otkrivene kolonade na južnom i zapadnom dijelu, dijelovi kapitela s ulaznih kapija agore, ukupno tri ili četiri, hram boga Zeusa – statue Posejdona i Demetre koje su bile dio hrama sada se nalaze u Arheološkom muzeju Izmira – i mjesto nekadašnje pijace.

Legende iz prošlosti

Iako prvi podaci o gradu datiraju iz starog vijeka kada su prema historičaru Herodotu i geografu Strabonu Izmir osnovale Amazonke, ratnice s Dalekog istoka, grad je doživio procvat tek u vrijeme helenizma. Visoko iznad grada, na obroncima brda između siromašnih četvrti i dalje ponosno stoji Kadifekale, tvrđava koju je sagradio Aleksandar Veliki kada je u 4. vijeku prije nove ere na ovom mjestu osnovao moderni grad po imenu Smirna (na grčkom: Smyrna). Legenda kaže da je boraveći u ovom kraju jednog dana otišao u lov na brdo Pagos, mjesto na kojem se danas nalazi tvrđava. Poslije nekog vremena umorio se i zaspao ispred hrama boginje Nemezis. Dok je spavao, ona mu se ukazala u snu i savjetovala da na ovom mjestu podigne veliki grad. Grci su oko ovog pitanja konsultovali i proročište u Delfima, a kada je i odatle dobijen pozitivan odgovor, helenistička Smirna je rođena.

U prijevodu s turskog, Kadifekale znači “plišana tvrđava”. Neki tvrde da sam naziv u stvari potječe od imena jedne od kraljica koja je vladala ovim područjima u vrijeme Aleksandra Velikog – Kajdafe (Kaydafe). Osim ostataka rimskih cisterni u tvrđavi, nema mnogo toga da se vidi, ali su vidici s njenih zidina očaravajući. Mnogi ovdje dolaze samo da bi posmatrali zalazak sunca. Unutar tvrđave, u parku ćete vidjeti žene iz kraja koje slažu vunu i za improvizovanim razbojima tkaju ćilime, pokušavajući da ih prodaju malobrojnim turistima. Po samim zidinama, u predvečerje se veru klinci i sastaju lokalni muškarci.

Brdo na čijem se vrhu nalazi tvrđava, pogotovo obronak sa sjeverne strane (ka centru), dio je siromašne mahale sa sokacima na nizbrdici i nedovršenim kućama čiji stanovnici svoje dane provode u međusobnom druženju na ulici. Atmosferi u uličicama doprinose lokalci koji u dubokom ulju velikog kazana prže krofne, igra djece, majstori koji u prizemnom dijelu kuća šiju cipele od kože, starci koji igraju tavle, ili ispijaju čaj.

Početkom 20. vijeka južno od centra Izmira, u Karatašu (Karataş) živio je bogati jevrejski trgovac Nesim Levi. Karataš je bio poznat po donjem dijelu grada (uzanom pojasu uz more) i strmom gornjem dijelu grada, na brdu, uz koji se često bilo naporno popeti. Godine 1907., Levi je odlučio da postane dobrotvor svog kraja i stanovništvu Karataša pokloni interesantnu građevinu – kulu sa savremenim, javnim liftom – asansör, koji će stanovnike gornjih dijelova besplatno prevoziti do njihovih kuća. Rečeno – učinjeno. Prvi lift izgrađen je na vodeni pogon, ali je kasnijom rekonstrukcijom prebačen na električni pogon. Zdanje i lift u njemu kompletno su renovirani 1993. godine. Na vrhu kule, na platou, otvorena je kafeterija i restoran u koji svraća veliki broj turista najviše zbog predivnih panorama na Izmir.

Od ulice paralelne s obalom mora, do ulaza u kulu – lift, vodi mala ulica Dario Moreno Sokaği, s interesantnim, starim kućama i kafeima. Dario Moreno bio je čuveni izmirski muzičar, gitarista i pjesnik jevrejskog porijekla, koji je živio u prvoj polovini 20. vijeka. Napisao je jednu od najljepših pjesama o Izmiru Dragi moj Izmiru, na turskom Canım İzmir, čiji se stihovi nalaze na samom ulazu u ulicu.

Na kraju, kada ste u Izmiru morate probati lokalni specijalitet koji se pravi samo ovdje – kumru. U pitanju je sendvič u dugačkoj zemički sa susamom u koju se stavlja na roštilju posebno prepečena viršla, prepečen sir i na kraju paradajz. Ponekad, sendviču se dodaje i paprika. Sendvič se može kupiti i u vegetarijanskoj varijanti. Afiyet olsun! Prijatno!

IZMIR INFO

Internacionalni aerodrom Adnan Menderes nalazi se 18 km južno od Izmira. Do njega možete stići iz Istanbula, Ankare ili Antalije, ili iz nekog od evropskih gradova iz kojih do Izmira lete niskobudžetne aviokompanije. Od aerodroma do centra vodi crvena linija metroa – železnice. Takođe, od aerodroma do centra vozi direktna linija autobusa, koji putuje oko 50 minuta / www.adnanmenderesairport.com

Ako putujete kopnenim putem, od Istanbula do Izmira ima 565 km. U zavisnosti od toga da li putujete sopstvenim automobilom, ili autobusom, vožnja traje od 7 do 9 sati. Direktnim trajektom iz Istanbula za Izmir putuje se oko 19 sati (saobraća uglavnom vikendom).

Kretanje kroz Izmir moguće je autobusima, trajektima koji su dio gradskog prevoza, ili metroom, u Izmiru možete kupiti “Kentkart” – gradsku (magnetnu) koja u sebi ima kredit za do 5 vožnji i koju morate očitati na automatu unutar vozila. Pojedinačna karta za vožnju košta oko 0,7 eura, ali ako je kupite u okviru Kentkart kartice, platićete nešto manje.

S obzirom da se Izmir proteže kilometrima duž obale, u gradu postoji 10 dokova – stanica brodića koji saobraćaju u okviru gradskog prevoza (Bostanlı, Karşıyaka, Bayraklı, Alsancak, Pasaport, Konak, Göztepe, Üçkuyular, itd).

U Izmiru postoji i nekoliko linija željeznice (İzmir Metrosu), od kojih je jedna (crvena) podzemna. Osim metroa, gradski prevoz čine još autobusi i dolmuši (od Konaka do Alsandžaka, na primjer vozi autobus 121 / od centra ka Asansoru na jugu voze autobusi: 169, 554 i 12).

U centralnom dijelu Izmira možete ući u neki od turističkih autobusa na sprat (sa otvorenim krovom) i na taj način razgledati grad. Ispred ulaza u dok Konak, nalazi se jedna od stanica. Sa ove stanice autobusi polaze svakodnevno (tokom turističke sezone), na svakih pola sata.