Koca Mimar Sinan Ağa (1490 – 1588)
Diljem Turske Carevine izgradio je nevjerovatnih 334 objekta: 84 džamije, 52 mesdžida, 57 medresa, 26 tekija i turbeta, 15 imareta, 3 bolnice, 7 vodovoda, 8 mostova, 20 karavan-saraja, 36 palate i dogradnje, 6 magaza i 48 hamama. Da je za svaki objekat utrošio samo po jednu godinu dana, trebalo bi mu 334 godine života. Selimijju je, na primjer, gradio 7 godina. To znači da je uporedo gradio po nekoliko objekata. Od Mekke do Drine, neumorno je gradio za sultane i sultanije, velike vezire, paše i vojskovođe.
Rođen je kao Josif, u grčkoj (ili jermenskoj) hrišćanskoj porodici, u selu Agirnas (Ağırnas) kod Kajzerija, u istočnoj Kapadokiji. Neki tvrde da je talentovani dječak još u djetinjstvu zavolio arhitekturu, gledajući u svom selu, ispod kuća mnogobrojne hodnike podzemnih gradova Kapadokije, i lukove kojima su bili poduprte neke od tavanica istih. Obzirom da mu je otac bio zidar i stolar, postoji mogućnost da je možda i od njega naslijedio sklonost ka graditeljskom zanimanju.
Kada mu je bilo 22 godine, Sinan je bio regrutovan u trupe janjičara, preveden u islam i poslat u Istanbul (danak u krvi, na turskom: devşirme). Par godina kasnije, dobio je muslimansko ime – Sinan. Služeći u turskoj vojsci, dobio je priliku da proputuje čitavim tadašnjim Osmanlijskim carstvom, sve do Rodosa, Bagdada i Damaska…, Persije na istoku, Egipta na jugu, ali i Beograda (kada je grad osvojio Sulejman I), Moldavije na sjeveru i Krfa na zapadu. Mnogo kasnije, zapisao je „Vidio sam spomenike kulture i ostatke velikih antičkih civilizacija. Iz svake ruševine nešto sam naučio, sa svake građevine nešto pokupio…“.
Kao vojni inžinjer, putujući u osvajačke pohode sa janjičarima, vremenom je dostigao visok rang kao oficir, komandir, i najzad dobio najvišu titulu age (ağa). Bio je zadužen za gradnju puteva, mostova, vojnih brodova i raznih utvrđenja, a kada mu je bilo 50 godina, imenovan je za glavnog carskog arhitektu, što je i ostao sve do svoje smrti (umro je napunivši 98 godina). Ovu titulu nosio je tokom vladavine tri sultana: Sulejmana I Veličanstvenog, Selima II i Murata III. Bio je zadužen da znanje koje je stekao radeći za vojsku, primjeni na gradnju religioznih i civilnih objekata, ali i mostova, drumova, sistema za dovod vode (nekoliko akvadukta u Istanbulu), širom carstva koje je osvajanjima u tom periodu postajalo sve veće.
Tokom svog radnog vjeka, projektovao je i uz pomoć velikog broja saradnika sagradio preko 300 različitih zdanja i pomogao realizaciji još preko njih 150 (196 njegovih projekata još uvek postoje), i to: oko 90 većih i 51 manju džamiju, 57 medresa, 22 mauzoleja, 3 bolnice, 7 akvadukta, 48 karavansaraja, 35 palata i vila, 46 hamama i veliki broj drugih građevina. Njegov rad ostao je upamćen po značajnim inovacijama u organizaciji prostora, naročito džamija – postavljanju velike centralne kupole u središnji prostor i pomoćnih kupola (po uzoru na vizantijski stil), pročišćenom dizajnu i uvođenju novina u upotrebi već postojećih dekoracija i motiva.
U njegova najznačajnija dela spadaju predivna Selimije džamija (Džamija Selima II) sa drugim po veličini najvišim minaretima na svjetu, u gradu Edirne (na tromeđi Turske, Bugarske i Grčke) i Sulejmanije džamija (Džamija Sulejmana I), u Istanbulu. Najveći osmanlijski sultan Sulejman I Veličanstveni, koji je Sinana izuzetno cjenio i bio veliki pokrovitelj njegovog rada, učinio mu je veliku čast – na otvaranju džamije simbolično mu je predao ključeve da kao graditelj svečano otvori svoje arhitektonsko delo. Za njega i sultaniju Aleksandru (Rokselanu, kasnije na turskom: Haseki Hürrem), Sinan je projektovao i dva odvojena mauzoleja u dvorištu iste džamije, u blizini kojih je, u svom skromnom mauzoleju (koji je sam projektovao) i sam kasnije sahranjen.
Na prostorima Balkana, Mimar Sinan je projektovao jednu od najznačajnijih građevina Bosne i Hercegovine, most Mehmed paše-Sokolovića na Drini kod Višegrada, koji je ovjekovječen u Andrićevom romanu „Na Drini ćuprija“ i koji je dio UNESCO-ve svjetske kulturne baštine.
Njegov učenik, Mimar Hajrudin Aga je sagradio Stari most u Mostaru,i time položio prijemni ispit za Sinanov mentorat. Stari most je također na zaštićenoj UNESCO-voj listi.
U istanbulskom naselju Atasehir nalazi se džamija i park Mimara Sinana, izgrađeni u znak sjećanja na ovog velikog arhitektu.
Dan sjećanja na Mimara Sinana u Turskoj se proslavlja u gradu Edirne (Jedrene), svake godine, 5. aprila.
Ivana Dukčević Budja, Furaj.ba
