Na prostranstvima nekadašnjeg Osmanskog carstva, genijalni mimar Sinan ostavio je neizbrisiv trag – sagradio je nevjerovatnih 334 građevine. Među njima je bilo 84 džamije, 52 mesdžida, 57 medresa, 48 hamama, 26 tekija i turbeta, 15 imareta, 3 bolnice, 7 vodovoda, 8 mostova, 20 karavan-saraja, 36 palata i dogradnji, te 6 magaza.
Park Edirne: Foto: Furaj.ba
Da je za svaku od tih veličanstvenih građevina utrošio samo jednu godinu, trebalo bi mu čak 334 godine života. Samo Selimiju u gradu Edirne gradio je sedam godina, što jasno pokazuje da je istovremeno radio na više objekata. Od Mekke do Drine, neumorno je stvarao – za sultane i sultanije, velike vezire, paše i vojskovođe – ostavljajući za sobom naslijeđe koje i danas izaziva divljenje.
Koca Mimar Sinan Aga, najveći arhitekta Osmanskog carstva i jedan od najslavnijih graditelja u historiji islamske umjetnosti, rođen je oko 1490. godine u slikovitoj Kapadokiji, u selu Ağırnas nedaleko od Kajserija. Rođen kao Josif, u hrišćanskoj porodici grčkog ili jermenskog porijekla, odrastao je među kamenim oblicima podzemnih gradova, lukovima i hodnicima koji su stoljećima štitili lokalno stanovništvo. Upravo ti prostori bili su njegova prva inspiracija, dok je ljubav prema graditeljstvu vjerovatno naslijedio od oca, klesara i stolara.
Već s 22 godine dolazi u Istanbul, gdje biva regrutovan u elitne janjičarske trupe. Kao vojnik i inženjer putuje carstvom – od Rodosa, Bagdada i Damaska, preko Persije i Egipta, pa sve do Balkana, Moldavije i Krfa. Tokom tih putovanja upoznaje raznoliku arhitekturu, antičke ruševine i grandiozne spomenike. „Vidio sam spomenike kulture i ostatke velikih antičkih civilizacija. Iz svake ruševine nešto sam naučio, sa svake građevine nešto pokupio…“, zapisao je Sinan, svjedočeći o znanju koje je sakupljao širom svijeta.
Brzo je napredovao u vojnoj hijerarhiji – postao je oficir, komandir, a zatim i ağa. Bio je zadužen za gradnju puteva, mostova, brodova i utvrda, sve dok s pedeset godina nije imenovan za glavnog carskog arhitektu, titulu koju će nositi do kraja života. Služio je četiri sultana – Selima I, Sulejmana Veličanstvenog, Selima II i Murata III – i za njih projektovao na stotine građevina širom carstva.
Preminuo je u 98. godini života, ostavivši za sobom naslijeđe od 334 građevine, uključujući džamije, medrese, hamame, mostove, karavan-saraje i palate, koje i danas svjedoče o njegovoj genijalnosti, preciznosti i viziji.
Foto: Furaj.ba
Kao glavni carski arhitekta, Sinanova zadaća nije bila samo estetska – od njega se očekivalo da praktično znanje stečeno u vojsci pretoči u trajna i funkcionalna rješenja: vjerske i civilne objekte, mostove, puteve, karavan-saraje, sisteme za dovod vode i mnoge druge građevine koje će služiti carstvu koje se stalno širilo.
Tokom više od pola stoljeća rada, Mimar Sinan izgradio je nevjerovatna 334 zdanja širom nekadašnjeg Osmanskog carstva: 84 monumentalne džamije, 52 mesdžida, 57 medresa, 26 tekija i turbeta, 15 imareta, 3 bolnice, 7 vodovoda, 8 mostova, 20 karavan-saraja, 36 palata i dogradnji, 6 magaza i 48 hamama. Ako bismo pretpostavili da je za svaki objekat utrošio samo jednu godinu, bilo bi mu potrebno 334 godine života. No, Selimiju u Edirnama gradio je punih sedam godina – što svjedoči o tome da je istovremeno nadgledao i gradnju više objekata.
Od Mekke do Drine, Sinan je neumorno projektovao i gradio za sultane i sultanije, velike vezire, paše i vojskovođe. U saradnji s brojnim pomoćnicima, njegova radionica bila je centar graditeljskog znanja – kroz nju je prošlo na stotine majstora koji su pomagali realizaciju još preko 150 građevina. Danas je poznato da još uvijek postoji 196 njegovih projekata, među kojima su: oko 90 većih i 51 manja džamija, 57 medresa, 22 mauzoleja, 3 bolnice, 7 akvadukta, 48 karavan-saraja, 35 palata i vila, 46 hamama i mnogi drugi objekti koji oblikuju vizure gradova od Balkana do Bliskog Istoka.
Svijet ga pamti po revolucionarnim inovacijama u organizaciji prostora, posebno u dizajnu džamija. Uveo je upotrebu velike centralne kupole iznad glavne molitvene sale, inspirisane vizantijskim stilom, a pomoćne kupole koristio je za postizanje savršenog balansa i akustike. Pročistio je forme, oslobodio prostore od suvišnih detalja, te je uveo nove načine dekoracije koji su povezivali funkcionalnost s estetikom.
Selimija džamija u Edirnama, Foto: Furaj.ba
Među desetinama veličanstvenih građevina koje je podigao, dva se ističu kao kruna njegovog stvaralaštva – Sulejmanija džamija u Istanbulu i Selimija džamija u Edirnama, koja je kasnije proglašena i UNESCO-vom svjetskom baštinom.
Selimija, sagrađena za sultana Selima II, ističe se impozantnim proporcijama i drugim po visini munarama na svijetu, dok Sulejmanija u Istanbulu ne dominira samo svojim položajem na sedam istanbulskih brežuljaka, već i monumentalnom harmonijom forme i funkcije.
Na otvorenju Sulejmanije, sultan Sulejman Veličanstveni učinio je Sinanu izuzetnu čast – predavši mu ključeve džamije da je lično i svečano otvori. Bio je to simbol dubokog poštovanja i priznanja za djelo koje je ujedinilo vjeru, moć i umjetnost.
U dvorištu iste džamije, Sinan je projektovao dva odvojena mauzoleja: jedan za samog sultana i drugi za njegovu voljenu suprugu – sultaniju Aleksandru (poznatu i kao Rokselana, odnosno Haseki Hürrem). U neposrednoj blizini, Sinan je za sebe sagradio jednostavan, ali dostojanstven mauzolej – skromno arhitektonsko djelo koje nosi njegov lični pečat, gdje je i sahranjen u 98. godini života.
Mimar Sinan ostavio je dubok trag i na tlu današnje Bosne i Hercegovine, sagradivši jedno od njenih najprepoznatljivijih i najznačajnijih arhitektonskih djela – most Mehmed paše-Sokolovića na Drini u Višegradu.
Ovo remek-djelo mostogradnje, koje povezuje obale Drine, ovjekovječeno je u romanu „Na Drini ćuprija“ nobelovca Ive Andrića, a danas se nalazi na listi UNESCO-ve svjetske kulturne baštine.
Zanimljivo je da je njegov učenik, mimar Hajrudin, izgradio još jedan simbol Bosne i Hercegovine – Stari most u Mostaru. Time je, kako predanja kažu, položio svojevrsni „prijemni ispit“ za Sinanov mentorat i nastavio širenje njegovih arhitektonskih ideja na tlu Balkana.
Mimar Sinan je preminuo 1588. godine, u dubokoj starosti. Sahranjen je u skromnoj grobnici koju je sam projektovao, u mirnom kutku svoje bašte, odmah iza Sulejmanije džamije u Istanbulu. U njegovu čast, u istanbulskom naselju Ataşehir danas se nalaze džamija i park koji nose njegovo ime, a 5. april svake godine u Turskoj se obilježava kao Dan sjećanja na Mimara Sinana, najznačajnijeg arhitekte Osmanskog carstva.
Edirne smo posjetili po pozivu Ministarstva kulture i turizma Republike Turske u sklopu sedmodnevne press ture “Prijestolnice Osmanskog carstva”. Ova nevjerojatno putovanje obuhvatilo je posjete Belićeku, mjestu osnivanja Osmanskog carstva te četiri ključne prijestolnice: Bursu, Edirne, Iznik i Istanbul.
