U Osmanskom carstvu veliki vezir je bio drugi čovjek u državi, sa izuzetno velikim značajem i utjecajem. Naravno, vrhovna vlast pripadala je sultanu, koji je ipak odluke razmatrao u okviru divanskog savjeta. U začecima carstva, ovaj savjet su činili plemenski starci, da bi kasnije to bili vjerski i politički savjetnici visokog staleža.
Članovi divana su nazvani vezirima (ministri), kojima je nešto kasnije počeo da predsjedava Veliki vezir (premijer), preuzimajući neke od sultanovih odgovornosti.
Rustem Paša (Ilustracija u seriji Sulejman Veličanstveni)
VELIKI VEZIR RUSTEM PAŠA OPUKOVIĆ
Državnik hrvatskog porijekla iz Bosne, tačnije Sarajeva, u Carigrad stiže kao danak u krvi gdje se školovao i stekao zavidnu vojnu karijeru. Oženivši se princezom Mihrimah stječe povjerenje Sulejmana Veličanstvenog i njene majke Hurem Haseki Sultan. Vođen vlastitim ambicijama, sudjeluje u Hureminim političkim intrigama, posebno oko svrgavanja Pargali Ibrahim paše, te uklanjanju Sehzade (princa) Mustafe kao potencijalnog nasljednika otomanskog prijestolja. Zahvaljujući potpori Sulejmanove Hurem dva puta je imenovan velikim vezirom – 1544-1553 i 1555-1561.
Glavni zadaci Rustem paše kao velikog vezira bili su obuzdavanje ondašnje inflacije i punjenje državne riznice u čemu je navodno bio prilično uspješan. Kao veliki vezir stekao je ogromno bogatstvo, a turski pisci i hroničari ga opisuju kao nezadrživo ambicioznu osobu te kao izuzetno snalažljivog i sposobnog punitelja državne riznice. Sveukupni stav o Rustem Paši je negativan. Zamjeraju mu ulogu u uklanjanju omiljenog princa Mustafe, postavljanje vlastitog brata Sinana za kapudun pašu (admirala turske mornarice) i iskorištavanje položaja velikog vezira za osobno bogaćenje. Iza Rustem-paše ostalo je ogromno blago. U Istanbulu je podigao džamiju Mihrimah, medresu, karavan-saraj, hamam i biblioteku. Sam Mimar Sinan, najpoznatiji osmanski arhitekt, podigao mu je 19 objekata. U Sarajevu podigao je Brusa bezistan, most preko Željeznice na Ilidži (gdje postoji njegova ulica) i pored mosta han. Rustem-pašin brat, zvani Karađoz-beg, sagradio je niz objekata u Mostaru.
VELIKI VEZIR MEHMED PAŠA SOKOLOVIĆ
Među najpoznatijim Bosancima u osmanskoj državi nesumnjivo prvo mjesto zauzima Mehmed-paša Sokolović. On je bio najveći i najznačajniji veliki vezir u osmanskoj državi za vrijeme tri sultana. Mehmed-paša je rodom iz sela Sokolovići blizu Rudog. Još kao dijete doveden je u Edirnu, gdje je i školovan.
Godine 1652. postaje zet sultana Selima II, a kao šezdesetogodišnjak 1565.g. on dostiže svoj najveći uspjeh i postaje veliki vezir osmanske države. Na tom položaju ostaje punih 14 godina. U rodnom selu je sagradio džamiju, a najveće arhitektonsko djelo jeste njegov most u Višegradu, dug 180 m sa 11 lukova. Njegovom smrću započinje period opadanja moći Osmanske carevine.
NASUH MATRAKČI
Na Sulejmanovom dvoru kreće se i Matrakčija Nesuh (Matrakçı Nasuh), porijeklom takođe iz Bosne, rođen u Visokom (gdje danas ima svoju ulicu “Matrakčina“), koji je u Carigrad stigao kao janjičarski gojenac. Bio je matematičar, učitelj, povjesničar, geograf, kartograf i minijaturist, odnosno Leonardo da Vinci osmanske države.
Nasuh Matrakči (Ilustracija u seriji Sulejman Veličanstveni)
Posebno su značajni Matrakčijevi radovi “Umdet-ul Hisab” i “Dragulj o ratnicima”. Prvo djelo dokazuje da je on otkrio genijalne metode množenja u matematici. Jedan od značajnih rezultata predstavljenih u ovoj knjizi je metoda rešetke, koja se koristila u Enderun školi, u kojoj je predavao skoro 50 godina prije nego što je Džon Naper (John Napier) predstavio tu metodu zapadnom svijetu.
Djelo “Dragulj o ratnicima” značajna je rasprava o ratovanju i ratnim tehnikama početkom 16. stoljeća. Matrakči ju je objavio 1526. godine prije nego što se desila velika Bitka kod Mohača, u kojoj je Sulejman Zakonodavac sa svojom vojskom porazio ugarsku vojsku, predvođenu Ludovigom II. Pretpostavlja se da su u toj bici primjenjivani i savjeti iz Matrakčijeve knjige.
Pripremila Elvira Leka, Furaj.ba
